Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (275-193 π.Χ.)

Μαθηματικός, φυσικός, γεωγράφος, αστρονόμος, ιστορικός και φιλόλογος σπούδασε και αργότερα δίδαξε στην Αλεξάνδρεια, στο περίφημο Μουσείο της. Από το 235 π.Χ. και επί 40 χρόνια διετέλεσε διευθυντής της περίφημης βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

Στην πραγματεία του «Περί διαστάσεων της Γης» παρουσιάζει μια πρωτοποριακή μέθοδο υπολογισμού της γήινης περιφέρειας:

Σε έναν πάπυρο διάβασε κάτι που τράβηξε την προσοχή του: Στη Συήνη -σημερινό Ασσουάν- το μεσημέρι της μέρας του θερινού ηλιοστασίου (21 Ιουνίου) το ηλιακό φως έπεφτε στο νερό του πηγαδιού χωρίς να σχηματίζει καμιά σκιά.

Ακολούθως, τοποθέτησε έναν κατακόρυφο στύλο στην Αλεξάνδρεια -η οποία βρισκόταν 800 χιλιόμετρα βορειότερα του Ασσουάν, στον ίδιο περίπου μεσημβρινό- και μέτρησε τη γωνία που σχημάτιζε η σκιά του, την ίδια ακριβώς ημέρα και ώρα.

Κάνοντας τις παραδοχές ότι η γη είναι σφαιρική και ότι οι ακτίνες του ήλιου είναι παράλληλες, ο Ερατοσθένης ήξερε από τη γεωμετρία ότι η γωνία που μέτρησε, ήταν ίση με τη γωνία που σχημάτιζαν η Αλεξάνδρεια και η Συήνη με το κέντρο της γης. (βλ. εικόνα)

Μετρώντας, βρήκε ότι το τόξο της γωνίας ήταν το 1/50 ενός κύκλου (7,2 μοίρες). Η απόσταση Αλεξάνδρειας - Συήνης θα έπρεπε να μετρηθεί με κάθε δυνατή ακρίβεια: ο Ερατοσθένης ανέθεσε σε κάποιον επαγγελματία «βηματιστή» να διατρέξει την απόσταση και να τη μετρήσει. Ήταν 5040 στάδια.

Πολλαπλασίασε το 5040 επί 50 και υπολόγισε την περιφέρεια της γης σε 252.000 στάδια. Αν χρησιμοποίησε το οδοιπορικό στάδιο (157,50 μέτρα) τότε την υπολόγισε σε 39.690 χιλιόμετρα, εντυπωσιακός αποτέλεσμα, αφού σήμερα υπολογίζεται σε 40.008 χιλιόμετρα.

Ο Ερατοσθένης επινόησε, επίσης, το σύστημα των γεωγραφικών παραλλήλων. Κατασκεύασε τον πρώτο παγκόσμιο μαθηματικό χάρτη της τότε οικουμένης. Μέτρησε την απόκλιση του άξονα της γης με μεγάλη ακρίβεια. Κατασκεύασε έναν αστρικό χάρτη που περιείχε 675 αστέρες.

Πρότεινε την προσθήκη στο ημερολόγιο μίας ημέρας ανά τέσσερα χρόνια και προσπάθησε να συνθέσει μία ιστορία βασισμένη σε ακριβείς ημερομηνίες.

Ανέπτυξε μέθοδο για την εύρεση πρώτων αριθμών, η οποία, σε παραλλαγή, ακόμη και σήμερα είναι ένα σημαντικό εργαλείο έρευνας στη θεωρία των αριθμών.